1001 Brabantse vrouwen?

Verschenen op Thuis in Brabant op donderdag 18 april 2013

Ik hou van lijstjes. Lijstjes scheppen overzicht in een vaak chaotische wereld. Ik hou van de boodschappenlijstjes waarmee ik me steevast naar de supermarkt begeef. Of van mijn lijstje favoriete muziek waarmee ik elk jaar weer de volgorde van de top 2000 hoop te beïnvloeden. En uiteraard is de film High Fidelity – een must voor lijstjesfreaks! – een van mijn all time favourites. Al met al is het dan ook niet verwonderlijk dat ik opveerde bij het verschijnen van 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, een nieuwe ster aan het lijstjesfirmament.

In dit overzichtswerk van Els Kloek en consorten passeert een hele reeks inmiddels overleden vrouwen de revue, die naar Kloeks zeggen een gedenkwaardige prestatie hebben geleverd of anderszins de aandacht op zich hebben weten te vestigen. De slim gekozen titel wekt de indruk dat het om een willekeurige lijst van vrouwen gaat – dus discussie mag, maar veroordeling is uitgesloten! - maar uiteraard weten de lezers wel beter. Zij speuren – ieder gewapend met een eigen favorietenlijstje - het naslagwerk af en blijven voldaan of teleurgesteld achter.

Wij Brabanders doen vrolijk mee aan deze turfactie. “Brabantse kunstenaressen? Eentje!”, kopt Henri van der Steen in het Brabants Dagblad, naar aanleiding van het verschijnen van 1001 Vrouwen. En: “De enige Brabantse vrouw uit de twintigste eeuw in het boek is Truus Beliën uit Oirschot, de eerste vrouwelijke burgemeester van Nederland.” Bij enkele geboren Brabantsen twijfelt hij of ze wel Brabants te noemen zijn, omdat ze al jong uit onze provincie zijn vertrokken. Want, zo vraagt hij zich af: “Hoe Brabants ben en blijf je?”

Het artikel van Van der Steen ademt een sfeer van… ja, van wat eigenlijk? Van verontwaardiging over zoveel onwetendheid in de rest van Nederland? Of van wanhoop vanwege zo’n magere Brabantse oogst? Het laatste gevoel lijkt de overhand te krijgen, zeker als twee vrouwen uit het Brabantse archiefcircuit er desgevraagd nog een schepje vertwijfeling bovenop doen. Op de vraag welke Brabantse vrouwen volgens hen in het overzicht opgenomen hadden moeten worden, lijkt een van hen niet verder te komen dan de eigen (Tilburgse) gemeentegrenzen. De ander – archivaris van 12 Brabantse gemeenten en daarmee ongetwijfeld een deskundige – kan slechts met Johanna van Brabant op de proppen komen. Zegt dit iets over Brabant? Of over de kennis van onze eigen provincie?

Aangezien het verspreidingsgebied van het Brabants Dagblad zich beperkt tot het middenstuk van de provincie, is het wellicht handiger om de brainstorm over mogelijke Brabantse kandidaten voort te zetten in een medium dat zich richt op de hele provincie. Dit medium dus. De vraag is duidelijk: Welke Brabantse vrouw had opgenomen moeten worden in de lijst van Kloek? En daaraan gekoppeld: Wanneer is iemand Brabants? In de hoop op meer suggesties wil ik graag de aftrap verrichten. En daarvoor ga ik terug naar de regio waar ik geboren en getogen ben: het Oostbrabantse Peelgebied.

Aan het einde van mijn lagere schooltijd fiets ik wekelijks naar Muziekschool Aaltje Noordewier in Deurne. De naam is een eerbetoon aan de in Deurne geboren concertzangeres en zangpedagoge Aaltje Noordewier-Reddingius, alias ‘De Nachtegaal van de Peel’. Zij wordt beschouwd als Nederlands beroemdste sopraan uit het begin van de 20^e eeuw en de grootste Bachvertolkster van haar tijd. Heeft ze de aandacht op zich weten te vestigen? Jazeker! Niet alleen in Nederland, maar ook in de rest van Europa en in de VS. In ons hele land zijn straten naar haar genoemd. Toch komt ze niet voor in de lijst van Kloek. Raar? Een beetje wel.

En hoe Brabants is Aaltje Noordewier eigenlijk? Want hoewel in Deurne geboren, is ze kind van Friese ouders. En rond haar 11e vertrekt het gezin uit Brabant na de plotselinge dood van haar vader. Toch krijgt Aaltje wat mij betreft het voordeel van de twijfel. Want als ze jaren later neerstrijkt in Hilversum, memoreert ze aan haar geboortegrond door haar woning Nieuw-Deurne te noemen. De plek ook, waar ze in 1949 overlijdt. Een leven van Deurne tot Nieuw-Deurne... Home is where the heart is, toch?

En dan nog iemand die in dit kader genoemd moet worden: zenuwarts – of, zo je wilt: psychiater - Anna Terruwe. Geboren in Vierlingsbeek en overleden in Deurne, dus aan haar Brabantse identiteit hoeft wat mij betreft niet getwijfeld te worden. Heeft ze de aandacht op zich weten te vestigen? Meer dan haar lief was! Anna was een beroemde psychiater – in ons land de eerste vrouwelijke psychiater met een eigen praktijk - die in de vorige eeuw veel stof heeft doen opwaaien. Hoewel zij zelf zeer katholiek was, kwam ze door haar theorieën regelmatig in botsing met de katholieke kerk.

Door toedoen van kardinaal Bernard Alfrink werd ze echter gerehabiliteerd en ze is meerdere malen op privé-audiëntie bij de paus geweest. Haar ideeën werden over de wereld verspreid en na haar overlijden prees het Vaticaanse dagblad Osservatore Romano de Brabantse zenuwarts. Toch is ook Anna niet opgenomen in het boek van Kloek. Waarom eigenlijk niet?

Twee Brabantse vrouwen die passen in 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, ware het niet dat dát inmiddels een afgesloten hoofdstuk is. Wellicht aanleiding tot het publiceren van deel twee? En welke overleden Brabantse vrouw zou daar dan nog meer een plaats in moeten krijgen? En waarom? Ik ben benieuwd naar jullie suggesties!